Araştırmalar Merceğinde Şehir Konuşmaları: Alternatif Bir Kentsel Dönüşüm Mümkün Mü?

Melih ERKOVAN - Oturum Raporu – 12 Şubat 2025

Giriş

12 Şubat 2025 tarihinde Marmara Belediyeler Birliği Şehir Politikaları Merkezi tarafından düzenlenen "Araştırmalar Merceğinde Şehir Konuşmaları" serisinin ilk oturumunda, İstanbul’daki kentsel dönüşüm süreçleri ele alındı. Aynı zamanda İstanbul ve yoğun kentsel dönüşümün dinamikleri, farklı projeler örnekleriyle hem olumlu hem de olumsuz yönleriyle tartışıldı. Katılımcılar arasında yerel yönetim temsilcileri, akademisyenler ve konuya ilgi duyan diğer paydaşlar bulunurken, şehir dönüşümünün nedenleri ve geleceğe yönelik beklentiler de masaya yatırıldı.

İstanbul’daki Kentsel Dönüşüm Örnekleri ve Değerlendirmeleri

Oturumda, İstanbul’un farklı bölgelerinde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projelerine dair bir nevi değerlendirmeler yapıldı. Öne çıkan örnekler şunlardır:

Tarlabaşı Dönüşümü: Proje, Beyoğlu çerçevesinde yer alırken, düşük gelirli mahalle sakinlerinin yerinden edilmesine ve bölgenin soylulaştırılmasına neden olduğu gerekçesiyle kamuoyunda tartışmalara yol açmıştır. Bu durum, toplumsal adalet ve katılımcı planlama eksikliği gibi eleştirileri beraberinde getirmiştir.

Fikirtepe: İstanbul’un dönüşümünde önemli bir örnek teşkil eden Fikirtepe, projede hem güçlü hem de zayıf yanlar barındırmaktadır. Hem yaşam kalitesini artıracak düzenlemeler hem de yerel dinamikleri göz ardı eden uygulamalar söz konusu olabilmektedir.

Cendere Vadisi (Vadi İstanbul): Bu proje, kentsel dönüşüm kapsamında İstanbul’un dönüşüm alanında yer alırken, hem mimari hem de kentsel yaşam açısından çeşitli tartışmaları beraberinde getirmiştir.

Piyalepaşa Dönüşümü: Beyoğlu’nun İstiklal Mahallesi’nde konumlanan “Piyalepaşa İstanbul” projesi, 2017’de tamamlanmış ve kendi içinde çalışabilen, ancak çevresiyle olan etkileşiminin sınırlı olduğu bir örnek olarak sunulmuştur.

Kentsel Dönüşümü Ateşleyen Sebepler

Oturumda, kentsel dönüşümün ardındaki temel nedenler de sıralandı. Nüfus artışı ve düzensiz kentleşme, dönüşümü tetikleyen başlıca etkenler olarak nitelik kazanmıştır. Özellikle "2000 sonrası Türkiye'de 'Kentsel Dönüşüm' yalnızca bir 'Kentsel Değişim' süreci olmanın ötesine geçmiştir." ifadesiyle, dönüşümün etkilerine dikkat çekilmiştir.

2000 Sonrası İstanbul’da Kentsel Dönüşüm Tipolojileri

Oturum kapsamında, 2000 sonrası İstanbul’da ortaya çıkan dönüşüm örnekleri çeşitli haritalar eşliğinde incelendi. Bu bağlamda; Fikirtepe, Bağdat Cad. (Pekin Dönüşümü), Finans Kulesi, Vadi İstanbul Projesi ve Piyalepaşa örnekleri üzerinde duruldu.

Finans Merkezi: Finans merkezinin, kentin diğer bölgelerinden izole edilmiş bir oda olarak nitelendirildiği; ayrışma ve kısıtlanma kavramlarıyla da nitelendirilebileceği belirtildi. Bana kalırsa oturumda bu yapının yalnızca olumsuz yönlerine odaklanılmaması gerektiğine inanmaktayım. İstanbul Finans Merkezi’nin, 15 yıl sonunda Türkiye ekonomisine 250 milyar dolar gelir etkisi ve 160 milyar dolar düzeyinde katma değer sağlaması beklentisi, uzun vadeli ekonomik büyüme açısından önemli bir potansiyele işaret etmektedir. Bunun gibi birçok olumlu yönlerin de değerlendirilmesi yapıcı bir ortam sunulmasına olanak sağlayacaktır.

Dönüşümü Yapılan Bölgelerdeki Sosyal ve Mekânsal Dönüşümler

Beyoğlu Örneği:

Piyalepaşa İstanbul: İstiklal Mahallesi’nde yer alan proje, kendi içinde işlevsel bir dünya oluştururken, çevresiyle entegrasyon konusunda yetersiz kaldığı görülmektedir.

Tarlabaşı Kentsel Dönüşüm Projesi: Düşük gelirli mahalle sakinlerinin yerinden edilmesi, bölgedeki kentsel - mimari dokunun değişimine ve kaba tabirle soylulaştırma sürecine yol açmıştır.

Bağdat Cad. (Pekin Dönüşümü): Geleneksel mimarisiyle dikkat çeken cadde, kentsel dönüşüm çalışmaları neticesinde siluetini kaybetmiş; yerine çok katlı apartmanlar, iş merkezleri ve benzer dış cephe kaplamalarına sahip yapılar inşa edilmiştir. Artan yükseklik ve nüfus yoğunluğuna rağmen, projenin sunmuş olduğu gizli bahçe ortamı, mekânsal çeşitliliğin korunması açısından dikkat çekicidir.

Ortak Sonuçlar ve Eleştirel Değerlendirme

Oturumun sonunda yapılan ortak değerlendirmeler, kentsel dönüşüm sürecinin çeşitli boyutlarına ışık tuttu:

• Toplumsal Katılım: Dönüşüm projelerinde halkın ve yerel halkın yeterince sürece dahil edilmediği, bu durumun sosyal adalet ve mekanın yaşanabilirliği açısından sorunlara sebep olduğu vurgulandı.

• Ekonomik Büyüme Hedefleri: Ekonomik büyüme ve yatırım önceliklerinin, kentsel ve mimari dokunun korunması gibi unsurların önüne geçtiği eleştirildi.

• Mahalle ve Kent Ölçeği: Projelerde mahalle ölçeğinin baskın tutulurken, kentin genel ölçeği ve bütünselliğinin göz ardı edilmesinin, uzun vadede mekânsal dengenin zarar görmesine neden olabileceği belirtildi.

• Eleştirel Değerlendirme: Kentsel dönüşümün hem ekonomik hem de sosyal boyutları ele alınırken, projenin getirdiği faydalarla beraber dezavantajlarının da detaylı olarak incelenmesi gerektiği ortaya kondu.

Soru-Cevap ve Sonuç

Oturum, soru-cevap bölümüyle tamamlanırken, katılımcıların projelere dair eleştirel görüşleri ve önerileri dinlendi.

Bu rapor, oturumda paylaşılan bilgilerin ışığında kapsamlı bir değerlendirme sunmayı amaçlamaktadır. Herhangi bir ek bilgi veya düzeltme ihtiyacı olması durumunda ilgili kişilerle irtibata geçilmesi önerilir.